موانع اختصاصی ایجاد و استیفاء قصاص نفس در قانون مجازات اسلامی و مقارنه آن با فقه شافعی

مقدمه الف) اهمیت موضوع و انگیزه انتخاب با نگاهی به قواعد حقوقی از خود می پرسیم که چه نیرویی در ورای آن نهفته است ؟ چرا باید از قانون تبعیت کرد؟ چه چیزی ما را وادار به فرمان پذیری از قانون و خودداری از سرپیچی از آن می سازد؟ در اینجا سخن از مبنای حقوق به میان می آید. که به قطع از منابع آن جداست . منابع حقوق تاروپودهایی است که تافته حقوق از آن بافته شده است . ولی مبانی حقوق رگ و ریشه ها و نیروهایی است که در پس قواعد و احکام حقوقی جای گرفته اند و در حقیقت مبنای حقوق همان نیروهای پنهان و کشش های نهفته ای است که ما را به فرمانبرداری از قانون فرامی خواند. شناخت این مبانی ما را به فلسفه تشریع و تقنین مجازاتها آشنا می سازد برخی بر این باورند که هدف و انگیزه اساسی برای تحمیل مجازات بر مجرمین ارعاب و اخافه در آنها به منظور اجتناب از ارتکاب مجدد به جرم است ، مسلما" دسته ای از انسانها در جامعه زندگی می کنند که امکان گرایش به ارتکاب جرم در آنها وجود دارد و اگر کیفرهای قانونی در جامعه وجود نداشته باشد، احتمالا" بطرف ارتکاب جرم می روند بدیهی است تمامی این افراد گرایش یکسانی نسبت به همه جرائم ندارند. به هر حال منطقی است که هر جرمی را برای عده ای وسوسه انگیز بدانیم و با وضع قوانین کیفری وسوسه ارتکاب جرم را از مخیله مرتکبان احتمالی آن بزداییم و از وقوع جرم پیشگیری نماییم. تردیدی نیست که یکی از اهداف مجازاتها در قوانین عرفی و نیز در اسلام هدف ارعابی است . مجرم مجازات می شود تا خود وی و دیگران در آینده مرتکب بزه نشوند، بسیاری از مجازاتها برای تامین این مصلحت مقرر شده است . مجازات با هدف ارعاب و پیشگیری تنها یکی از روشهای کاهش جرائم در جوامع است و ضروری است برای دستیابی به این مهم اقداماتی در بهبود وضع جامعه صورت گیرد و عواملی که موجب افزایش جرم می گردد از بین برود. بی تردید مبارزه با عوامل جرم زا در جامعه نقش بنیادین در پیشگیری و کاهش نرخ جرائم دارد. لذا جامعه نباید به انتظار بنشیند تا کسی مرتکب جرم شود و سپس برای ایجاد ترس و وحشت در وی یا دیگران او را مجازات نماید. از میان انبوه جرائم گوناگون و متفاوت قتل که سلب حیات آدمی است ، بویژه آنگاه که توام با سوءنیت یا سبق تصمیم باشد، پیوسته افکار و انظار خردمندان جوامع بشری را به خویش معطوف داشته است و همگان برآنند تا بنحوی از وقوع آن در جامعه جلوگیری کرده و در صورت وقوع به هر نحو ممکن ضایعات حاصله جبران شود، اگر چه ترمیم کامل آن محال است . لذا با تدوین قوانین و مقررات مختلف در این باب از ابتدائی ترین جوامع بشری تا کنون مسائل گوناگون پیرامون "قتل" را مورد بررسی و تدقیق قرار داده اند و لذا موضوع قتل از هبوط حضرت آدم(ع) و بدنبال قتل هابیل مطرح و قدمتی همسان با تاریخ بشریت دارد. عمدتا" واکنش جوامع در مقابل قتل، اعدام و سلب حیات از قاتل است . در این میان اسلام نیز قاتل را با وجود شرایط و فقدان موانعی مستحق مرگ می داند. منبع تاسیس حقوقی قصاص نفس در دین اسلام گفتاری از کلام وحی در قالب قرآن کریم بویژه آیه 178 سوره مبارکه بقره است . خداوند فلسفه تشریع قصاص نفس را حیات ذکر فرموده است یعنی مبنا و اساس پیدایش آن را حیات فرد و جامعه می داند. قتل بعنوان یکی از زشت ترین جرائم همواره در طول تاریخ با واکنش های تند و شدید جوامع و حکومت ها مواجه بوده است و اندیشه قتل دیگری را هیچ عقل سلیمی پذیرا نیست ، قصاص قبل از تشریع احکام اسلام وجود داشته است و با ظهور اسلام مورد امضاء واقع شده است .